“Friese paradox: minder welvarend, toch gelukkig”. Dat is de kop van een artikel in de Leeuwarder Courant van zaterdag 8 december. Nu heb ik mij de afgelopen jaren verdiept in geluk en dus had het artikel direct mijn aandacht. Het is natuurlijk ook mooi om te lezen dat de provincie waarin je woont het hoogst scoort op ervaren geluk en ervaren gezondheid. In het stuk wordt een oproep gedaan om mee te denken over deze Friese parad
ox, want “De onderzoekers staan voor een raadsel”. Dat laat ik me geen twee keer zeggen ;-).
Eerst even een nuancering: de kop van het artikel suggereert dat je niet gelukkig kunt zijn als je minder welvarend bent. Dat is natuurlijk onzin. Henk Fernee van het Fries Sociaal Planbureau omschrijft de paradox in het artikel genuanceerder: minder welvaart, maar meer geluk. Dat de onderzoekers voor een raadsel staan vind ik overigens wat sterk uitgedrukt. Ze zijn niet de eersten die zich verbazen over deze vermeende tegenstelling…
Niet nieuw
Het onderwerp is namelijk al van allerlei kanten belicht door diverse economen. Eeuwen terug al. Zo schreef Adam Smith in de achttiende eeuw dat geluk het ultieme doel in het leven is, maar dat welvaart niet het pad naar geluk is. Volgens klassieke economen als Malthus en Marshall is geluk geen welvaart, maar kan welvaart wel tot geluk leiden. En in 1974 formuleerde Easterlin een inmiddels bekende paradox, die nogal lijkt op de Friese. De paradox van Easterlin gaat erom dat wanneer de welvaart in een land stijgt, het gemiddelde geluksniveau niet of niet sterk stijgt; economische groei leidt niet tot meer geluk op de langere termijn. Blijkbaar zijn dus andere factoren belangrijk. Er zijn allerlei verklaringen voor deze paradox, die kunnen helpen om de Friese paradox te verklaren.
Egalitair
Een daarvan is dat het gemiddeld inkomen een slechte maat is om geluk tegen af te zetten. Het gemiddeld inkomen houdt namelijk slecht rekening met de ongelijkheid in inkomens. En dat sluit weer aan op wat Fernee in het Friese artikel noemt, namelijk dat Friesland egalitairder is. De verschillen in inkomen zijn hier minder groot dan bijvoorbeeld in het westen van het land.
Immateriële welvaart
Een tweede verklaring is de daling van de niet-materiële welvaart. Als voorzien is in de basisbehoeften van de mens (Maslow) hechten mensen meer waarde aan niet-materiële welvaart. Maak je weer de koppeling met Friesland, dan zou het best eens zo kunnen zijn dat wij hier minder last hebben van de daling van de niet-materiële welvaart. Die immateriële welvaart bestaat uit onder andere de kwaliteit van instituties, sociale contacten, inhoud van werk en milieu. Het kan niet anders dan dat we daar in Friesland relatief hoog op scoren.
Nuchter
Er is nog een leuke, namelijk adaptatie of gewenning. Wensen van mensen passen zich aan aan een hoger inkomensniveau. Een hoger inkomen leidt tot hogere aspiraties en dat resulteert niet altijd in meer geluk. Mensen willen, kortom, meer en meer bereiken. Het zou zo maar kunnen zijn dat Friezen hier door hun vermeende nuchterheid minder gevoelig voor zijn.
Wat maakt Friesland anders?
En zo zijn er meer verklaringen voor de Easterlin paradox te verklaren die de moeite waard zijn om ook de Friese paradox te verklaren. Wat mij dan wel weer intrigeert is waarom Friesland zo veel hoger scoort dan bijvoorbeeld Groningen, want veel van deze argumenten zullen daar ook gelden. Is het dan de sterke Friese cultuur, de gezamenlijke identiteit, die in dit jaar van de Culturele Hoofdstad alleen nog maar verder versterkt is? Het zou zomaar zo kunnen zijn. Want een sterke identiteit zorgt voor verbinding en geeft zin aan het leven. En zingeving is beslist een factor van belang als het gaat om geluk, net als sociale relaties. Op allerlei manieren wordt zowel zakelijk als privé, zo vermoed ik, meer naar elkaar om gekeken.
Ik ben heel benieuwd naar de input die het Fries Sociaal Planbureau verder gaat krijgen, naar aanleiding van hun oproep. Ik ken heel wat mensen die kunnen helpen, met dank aan de leergang ‘Rendement van geluk’ aan de Erasmus Universiteit die ik heb gevolgd. Ook dit blog heb ik kunnen schrijven met behulp van mijn aantekeningen van die leergang (met name dank aan Martijn Burger). Dus, Henk Fernee, ik denk graag mee!
Lees hier het artikel uit de Leeuwarder Courant.
Samen met collega Martha Buning heb ik een programma ontwikkeld voor werken aan werkgeluk. Meer informatie: www.gelukwerkt.frl